Belle Ile en Mer – wyspa osiadłych skorupniaków

Il y a des endroits à Rennes où le temps s'est arrêté, au moins pour moi et depuis au moins quatorze ans. L'un de ces endroits est celui où Julie travaille. Elle va nous emmener sur une grande île de Bretagne cette semaine. Julie est originaire de Lorient, la "capitale" du Morbihan. L’unique département au nom breton (Mor-Bihan signifie « petite mer »). Un dicton breton affirme cependant que le golfe de Morbihan possède autant d'îles que l'année contient de jours. La légende, quant à elle, veut que le golfe du Morbihan soit né des larmes des fées renvoyées de la forêt de Brocéliande. Elles auraient également jeté leurs couronnes qui se seraient transformées en îles. Le nombre d'îles et d'îlots du golfe du Morbihan fait encore débat en France. Les décomptes varient généralement entre 30 et 40, voire 60. Profitant du moment où les Bretons ne parviennent pas à compter leurs îles, nous nous rendrons dans l'une d'entre elles pour admirer sa beauté et ses paysages sauvages.

Belle-Île-en-Mer, appelée plus couramment « Belle-Île », est une île française rocheuse située dans l'océan Atlantique (golfe de Gascogne), au sud de la Bretagne dans le département du Morbihan, à 12,3 km au sud de Quiberon. C'est la troisième plus grande île des côtes de la France métropolitaine après la Corse et Oléron, et la quatrième après Jersey si l'on prend en compte les Îles Anglo-Normandes. Elle reste la deuxième plus grande île métropolitaine non reliée au continent par un pont.

La Corse est appelée "Ile de Beauté" par les Français. Belle Ile ressemble à la Corse, non seulement par son nom mais aussi par la beauté ses paysages. Belle-Île qui porte si bien son nom, doit son élogieuse réputation à son environnement exceptionnel. Paysages éclectiques, falaises déchirées et panoramas grandioses, landes et dunes préservées, sentiers bucoliques ouverts aux balades romantiques et aux flâneries, Belle-île a une nature généreuse et fascinante. L'île est célèbre pour son pouce-pied, le seul crustacé sédentaire qui vit sur des pentes rocheuses abruptes dans la zone de marée, lavé par les vagues. Espèce très prisée des gourmets espagnols est menacée, comme le sont d'ailleurs les pêcheurs qui en vivent.

Temporairement, sous la Révolution française, l’île fut appelée « île de l'Unité », mais ce nom ne fut jamais confirmé par décret. Quinze ans plus tard, sous Napoléon Ier, la municipalité proposa la nouvelle dénomination de Belle-Isle Joséphine, mais, divorce de Napoléon oblige, cette appellation ne fut jamais acceptée. L’île gardera alors ses noms de Belle-Île-en-Mer en français, l’extension « en Mer » apparaissant sur les cartes du début XVIIIe siècle, et d’Enez ar Gerveur en breton. Au nom de Belle-Île, on ajoute parfois « la bien nommée », formule trouvée par la poétesse belliloise Éva Jouan, dans son recueil de poèmes De la grève, paru en 1896.

L'histoire de l'île est fascinante et passionnante. Par exemple, au XVIIe siècle Jean-François Paul de Gondi, cardinal de Retz et un homme d'État, après sa fuite du château de Nantes, vient se réfugier à Belle-Île-en-Mer qu'il a héritée de son grand-oncle, Albert de Gondi. En difficulté, il a consenti à vendre Belle-Île au surintendant Nicolas Fouquet pour environ « quatorze cent mille livres ». Fouquet achève ce que son prédécesseur a commencé, à savoir l'agrandissement de la citadelle dans la commune du Palais. Ce dernier a des problèmes à son tour. Fouquet était arrêté le 5 septembre 1661 par d'Artagnan et emprisonné. Il était accusé de malversations par Colbert et par son cousin Colbert du Terron qui ont révisé tous ses comptes. Le projet d’extension du port était abandonné, le marquisat était repris par le roi qui venait à Nantes et fait mettre l’île en défense par Vauban. Celui-ci fit plusieurs voyages à Belle-Île, dressa des plans pour reconstruire la citadelle, fortifier la ville et les différentes côtes, et construire l'Aiguade Vauban. Oui, le même Vauban qui a construit des citadelles sur la presqu'île de Crozon.

1902, le ministère de la Justice établit sur la Haute-Boulogne, une colonie pénitentiaire pour mineurs « délinquants » avec une école de matelotage : un bateau avec son ancien gréement était placé au milieu de la cour, mais les détenus ne sortaient pas en mer. Une célèbre révolte des enfants en 1934, fait connaître au monde entier les conditions de détention (maltraitance, violences, viols) qui furent améliorées, mais la colonie ne fut définitivement fermée qu’en 1977. Jacques Prévert et Marcel Carné (La Fleur de l’âge) ont rendu un hommage aux jeunes héros de cette période de l’histoire de Belle-Île, qui avaient quasiment tous été rattrapés par les surveillants et habitants de l'île (en échange d'une somme d'argent pour chaque enfant ramené, d'où le nom de "chasse à l'enfant" utilisé pour parler de l'évènement).

Mais si c'est plutôt le côté sombre de l'île, il y a des anecdotes plus joyeuses sur cette belle île. Très souvent, l'île a été une source d'inspiration pour de nombreux artistes. L'un d'entre eux est le grand Claude Monnet. Au cours de l’été 1886, Claude Monet évoque le projet d‘une « grande tournée en Bretagne, mais en simple touriste, la canne à la main ». En fait de Bretagne, elle se résumera a Belle-île, réduite elle aussi à une partie de sa côte sauvage … Arrivé le 12 septembre 1886 « pour 15 jours », il en repart finalement le 25 novembre, soit 75 jours plus tard. Travaillant sans relâche, 39 toiles naîtront de ses pinceaux en 10 semaines. Ces toiles sont aujourd’hui exposées dans les musées du monde entier. À côté de cet héritage, le peintre a laissé une abondante correspondance adressée à ses amis, ses marchands, mais surtout à sa compagne restée à Giverny. À travers ses lettres, il restitue le mode de vie sur l’île à la fin du XIXe siècle, commentant son séjour dans une auberge de Kervilahouen en compagnie des pilotes et des pêcheurs, la nourriture ou le confort de l’époque, les difficultés d’approvisionnement, les caprices du climat bellîlois et la beauté de la mer par tous les temps. Il se plaît à noter le pittoresque des jours de noces, mais aussi la consternation de tout un village lorsqu’un bateau ne rentre pas un jour de tempête … La maison à Kervilahouen, qui existe toujours (en bordure de la route, face au puits), abrite en 1886 un café où Claude Monet se présente le 14 septembre 1886 à la recherche d’une chambre. Jusqu’au 25 novembre 1886, le peintre séjourne dans cette « auberge », tenue par la famille Marec ; il y prend ses repas et loge dans une annexe située sur la place. D’autres peintres s’arrêteront à Kervilahouen comme Henri Matisse (dont certaines toiles datées de 1897 représentent le village) ou Constantin Kousnetzoff ; Certains s’y établiront définitivement, tels Maurice Halay ou Pierre Cadre, ce qui valut à Kervilahouen l’appellation de « village des peintres ». Il est possible de visiter l'île sur les traces de Claude Monnet.

Une autre personnalité française du siècle dernier est liée à l'île. Sarah Bernhardt une des plus importantes actrices françaises du XIXe siècle et du début du XXe siècle découvre Belle-Île en 1894, à l’âge de 50 ans. Après sa tournée triomphale à Rio de Janeiro, vient la première fois à Belle-Ile avec le peintre Clairin. Sous l’effet d’un véritable coup de foudre, elle a acheté un fortin militaire désaffecté à la pointe des Poulains qu'elle fait transformer et compléter par des bâtiments à l'architecture austère et le château de Penhoêt en 1909. La vie à Belle-Île était douce et animée. A l'époque on y pêche, on y cuisine, on se dore au soleil. On reçoit, beaucoup. Des invités prestigieux, parmi lesquels le roi Édouard VII d’Angleterre. Excentrique, elle fit creuser des bassins et apporter des grenouilles du continent pour les entendre croasser à la nuit tombée. Mais ne croyez pas que Sarah Bernhardt et les siens s’isolent des Belle-Ilois. La « Bonne dame de Penhoët », comme l’appelle affectueusement la population, est sensible aux difficultés des habitants. Elle a financé même une boulangerie coopérative. Durant trente ans, elle y séjournera chaque année pour fuir la vie parisienne éprouvante et s’y reposer, escortée d’une foule d’artistes et de personnalités. En 1922, après une ultime tournée, malade et infirme, elle met en vente ses propriétés. Elle s’éteint à Paris l’année suivante sans avoir pu réaliser son dernier souhait de reposer pour l’éternité face à la mer, sur cette île qu’elle a tant aimée. Elle disait cela de l'île :

"J'aime à venir chaque année dans cette île pittoresque goûter tout le charme de sa beauté sauvage et grandiose. J'y puise sous son soleil vivifiant et reposant, de nouvelles forces artistiques." Sarah Bernhardt

En 1944, les Allemands raseront le manoir de Penhoët qu’elle avait acquis. Les uns disent que c’est parce qu’il constituait un point stratégique par rapport à la poche de Lorient. Les autres penchent plutôt pour une vengeance, car la dame affichait sa germanophobie et se prétendait juive, bien qu’ayant été baptisée dans la religion catholique.

En évoquant une visite sur l'île du roi d'Angleterre, il convient de mentionner les nombreuses visites de présidents français sur cette belle île. François Mitterrand est venu plusieurs fois à Belle-Île, pour la première fois en 1977. Il aimait se promener sur la côte sauvage. Lors de son dernier séjour il disait : « Tout ici m’a séduit : l’air, les couleurs, le ciel, il y a ici quelque chose d’inimitable, une sorte d’équilibre de forces… J’ai parcouru le monde mais ici, que c’est beau, que c’est beau !!! ». « Il ne cherchait pas du tout le contact avec les habitants qui lui fichaient une paix royale. D'ailleurs, le service de sécurité était vraiment allégé. Je pense que c'est aussi une des raisons pour lesquelles il venait ici », commente une des habitantes qui se souvient bien des promenades présidentielles sur les quais de Palais. Valéry Giscard d'Estaing et François Hollande sont aussi venus à Belle-Île.

Są takie miejsca w Rennes, gdzie czas się zatrzymał, przynajmniej dla mnie i od co najmniej czternastu lat. Jednym z tych miejsc jest to, gdzie pracuje Julie. W tym tygodniu zabierze nas na dużą wyspę w Bretanii. Julie jest z Lorient, "stolicy" Morbihan. Jedyny departament o bretońskiej nazwie (Mor-Bihan oznacza "małe morze"). Jest jednak bretońskie powiedzenie, które mówi, że w Zatoce Morbihan jest tyle wysp, ile jest dni w roku. Legenda zaś głosi, że Zatoka Morbihan narodziła się z łez wróżek wysłanych z lasu Brocéliande. Wyrzuciły one też swoje korony, które zostały przekształcone w wyspy. We Francji nadal dyskutuje się o liczbie wysp i wysepek w Zatoce Morbihan. Liczby wahają się od 30 do 40, a nawet 60. Wykorzystując moment, w którym Bretończycy nie mogą się doliczyć swoich wysp, pojedziemy do jednej z nich, aby podziwiać jej piękno i dzikie krajobrazy.

Belle-Île-en-Mer, bardziej powszechnie znana jako "Belle-Île", jest skalistą francuską wyspą położoną na Oceanie Atlantyckim (Zatoka Biskajska), na południe od Bretanii w departamencie Morbihan, 12,3 km na południe od Quiberon. Jest to trzecia co do wielkości wyspa na wybrzeżu Francji kontynentalnej po Korsyce i Oleronie, a czwarta po Jersey, jeśli wziąć pod uwagę Wyspy Normandzkie. Pozostaje drugą co do wielkości wyspą metropolitalną, która nie jest połączona z lądem stałym mostem.

Korsyka jest nazywa przez Francuzów „Ile de Beauté” czyli Wyspą Piękności. Bele Ile czyli w dosłownym tłumaczeniu „Piekna Wyspa” dorównuje Korsyce nie tylko w nazwie ale również pod względem krajobrazu.Belle-Île, która tak dobrze nosi swoją nazwę, zawdzięcza swoją chwalebną reputację wyjątkowemu środowisku. Eklektyczne krajobrazy, rozdarte klify i wspaniałe panoramy, zachowane wrzosowiska i wydmy, szlaki bukoliczne otwarte na romantyczne spacery i przechadzki, Belle-Île ma hojną i fascynującą przyrodę.Wyspa słynie z pouce-pied ( dosłownie Kciuk-stopa) , jedynego osiadłego skorupiaka, który żyje na skalistych stromych zboczach w strefie pływów, podmywany przez fale. Gatunek bardzo ceniony przez hiszpańskich smakoszy, jest zagrożony, podobnie jak rybacy, którzy z niego żyją.

Tymczasowo, podczas Rewolucji Francuskiej, wyspa była nazywana "Wyspą Jedności", ale ta nazwa nigdy nie została potwierdzona dekretem. Piętnaście lat później, za czasów Napoleona I, gmina zaproponowała nową nazwę Belle-Isle Joséphine, ale z powodu rozwodu Napoleona, nazwa ta nigdy nie została przyjęta. Wówczas wyspa zachowała swoje nazwy Belle-Île-en-Mer w języku francuskim, rozszerzenie "en Mer" pojawiające się na mapach z początku XVIII wieku oraz Enez ar Gerveur po bretońsku. Do nazwy Belle-Île, czasami dodajemy formułę "dobrze nazwaną", znalezioną przez poetkę Evę Jouan, poetkę z wyspy, w jej zbiorze wierszy De la grève, opublikowanym w 1896 roku.

Historia wyspy jest pasjonująca i wciągająca. Tak na przykład w XVII wieku Jean-François Paul de Gondi, kardynał Retz i francuski mąż stanu, po ucieczce z zamku w Nantes, przybył do Belle-Île-en-Mer, którą odziedziczył po swoim wuju Albercie de Gondi. W trudnej sytuacji zgodził się sprzedać Belle-Île komisarzowi Nicolasowi Fouquetowi za około "czterysta tysięcy funtów". Fouquet zakończył to, co rozpoczął jego poprzednik, czyli rozbudowę cytadeli w gminie Le Palais. Ten ostatni miał również problemy. Fouquet został aresztowany 5 września 1661 roku przez d'Artagnana i uwięziony. Został oskarżony o defraudację przez Colberta i jego kuzyna Colberta du Terrona, którzy sprawdzili wszystkie jego rachunki. Projekt rozbudowy portu został porzucony, markiza została przejęta przez króla, który przybył do Nantes i kazał Vaubanowi bronić wyspy. Ten ostatni odbył kilka podróży do Belle-île, opracował plany odbudowy cytadeli, umocnień miasta i wybrzeży oraz budowy Aiguade Vauban. Tak tak, Ten sam Vauban, który budował cytadele na półwyspie Crozon.

W 1902 r. Ministerstwo Sprawiedliwości utworzyło na wyspie kolonię karną dla nieletnich "przestępców", w której mieściła się szkoła żeglarska na Haute-Boulogne: na środku dziedzińca umieszczono łódź ze starym olinowaniem, ale więźniowie nie wypłynęli w morze. Słynna rewolta dziecięca w 1934 roku uświadomiła światu poprawę warunków przetrzymywania (złe traktowanie, przemoc, gwałt), ale kolonia została ostatecznie zamknięta dopiero w 1977 roku. Jacques Prévert i Marcel Carné (La Fleur de l'âge) oddali hołd młodym bohaterom tego okresu w historii Belle-Île, z których prawie wszyscy zostali złapani przez strażników i mieszkańców wyspy (w zamian za sumę pieniędzy za każde sprowadzone dziecko, stąd nazwa "polowanie na dziecko" używana w odniesieniu do tego wydarzenia).

Ale to raczej ciemna strona wyspy, na tej pięknej wyspie są bardziej radosne anegdoty. Bardzo często wyspa była źródłem inspiracji dla wielu artystów. Jednym z nich jest sam Claude Monnet. Latem 1886 roku Claude Monet miał projekt "wielkiego tournee w Bretanii, ale jako zwykły turysta, z kijem w ręku". W rzeczywistości z Bretanii, została Belle-île, również zredukowana do części jego dzikiego wybrzeża ... Przyjechał on 12 września 1886 r. "na 15 dni", a ostatecznie wyjechał 25 listopada, 75 dni później. Pracując niestrudzenie, za 10 tygodni z jego pędzli urodzi się 39 płócien. Te płótna są obecnie eksponowane w muzeach na całym świecie.Wraz z tą spuścizną malarz pozostawił po sobie mnóstwo korespondencji adresowanej do swoich przyjaciół, kupców, ale przede wszystkim do swojej towarzyszki, która pozostała w Giverny.Poprzez swoje listy odtworzył sposób życia na wyspie pod koniec XIX wieku, komentując swój pobyt w gospodzie w Kervilahouen w towarzystwie pilotów i rybaków, jedzenie i komfort czasu, trudności z zaopatrzeniem, kaprysy klimatu i piękno morza przy każdej pogodzie. W domu w Kervilahouen, który nadal istnieje (przy drodze, naprzeciwko studni), mieściła się kawiarnia, w której 14 września 1886 roku Claude Monet zaprezentował się w poszukiwaniu pokoju. Lubił zauważać malownicze dni ślubu, ale także konsternację całej wioski, kiedy łódź nie wróciła w burzliwym dniu ... Do 25 listopada 1886 r. malarz przebywał w tym "buszu", prowadzonym przez rodzinę Mareców; brał tam swoje posiłki i przebywał w oficynie na placu. Inni malarze rownież zatrzymywali się w Kervilahouen, jak Henri Matisse (niektóre z jego obrazów z 1897 r. przedstawiają wioskę) lub Constantin Kousnetzoff; niektórzy osiedlali się tam na stałe, jak Maurice Halay lub Pierre Cadre, który nadał Kervilahouen nazwę "wioski malarzy". Istnieje możliwość zwiedzenia wyspy śladami Claude'a Monneta.

Z wyspą związana jest inna francuska osobowość ubiegłego wieku. Sarah Bernhardt, jedna z najważniejszych aktorek francuskich XIX i początku XX wieku, odkryła Belle-Île w 1894 roku w wieku 50 lat. Po swoim triumfalnym tournee w Rio de Janeiro, przyjechała do Belle-Ile po raz pierwszy z malarzem Clairin. Pod wpływem prawdziwej miłości od pierwszego wejrzenia kupiła nieużywany fort wojskowy w Pointe des Poulains, który przekształciła i uzupełniła budynkami o surowej architekturze i Château de Penhoêt w 1909 r. Życie w Belle-Ile było słodkie i żywe. W tym czasie głównie spędzano czas na łowieniu ryb, gotowaniu i wygrzewaniu się w słońcu. Bawiono się dużo. Bywali to prestiżowi goście, w tym król Edward VII z Anglii. Plotka głosi, że ekscentryczna Sarah, kazała wykopać baseny i przywieźć żaby z kontynentu, aby usłyszeć ich kumanie o zmroku. Ale Sarah Bernhardt i jej przyjaciele nie izolowali się od mieszkańców wyspy. „Dobra Dama z Penhoët", jak czule nazywają ją mieszkańcy, była wrażliwa na trudności mieszkańców. Finansowała nawet piekarnię spółdzielczą. Przez trzydzieści lat co roku przebywała na wyspie, aby uciec od trudów paryskiego życia i odpocząć w otoczeniu wielu artystów i osobistości. W 1922 r., po ostatnim pobycie, chora i niedołężna, wystawiała swoje nieruchomości na sprzedaż. Zmarła w Paryżu w następnym roku, nie mogąc spełnić swojego ostatniego życzenia, by odpocząć na wieczność naprzeciwko morza, na wyspie, którą tak bardzo kochała.Tak mawiała o wyspie :

"Uwielbiam przyjeżdżać co roku na tę malowniczą wyspę zakosztować całego uroku jej dzikiego i wspaniałego piękna. Czerpię z niego pod jego orzeźwiającym i odprężającym słońcem, nowe siły artystyczne."Sarah Bernhardt

W 1944 roku Niemcy zrównali z ziemią dworek Penhoët, który nabyła. Niektórzy mówią, że to dlatego, że był to punkt strategiczny w stosunku do miasta Lorienta położonego na kontynencie. Inni skłaniają się raczej ku zemście, bo pani wykazywała germanofobię i twierdziła, że jest Żydówką, chociaż została ochrzczona w religii katolickiej.

Wspominając o wizycie na wyspie króla Anglii, warto wspomnieć o licznych wizytach prezydentów Francji na tej pięknej wyspie. François Mitterrand przyjechał kilka razy do Belle-Île, po raz pierwszy w 1977 roku, uwielbiał chodzić po dzikim wybrzeżu. Podczas ostatniego pobytu powiedział: "Wszystko tutaj mnie uwiodło: powietrze, kolory, niebo, jest tu coś niepowtarzalnego, rodzaj równowagi sił... Podróżowałem po świecie, ale tutaj, jest tak piękne, jest tak piękne, ». "W ogóle nie szukał kontaktu z mieszkańcami, którzy dali mu święty pokój. Poza tym, służba bezpieczeństwa była naprawdę zmniejszona. Myślę, że jest to również jeden z powodów, dla których tu przyjechał" - skomentował jeden z mieszkańców, który dobrze pamięta prezydenckie spacery po nabrzeżach pałacowych. Valéry Giscard d'Estaing i François Hollande również przybyli do Belle-Île podczas sprawowania swojego urzędu.